INTERVJU: Akademik, prof. dr Dragan Simeunović
O pljački svetskog kulturnog nasleđa: Od Luvra doKosova i Palmire
Piše: Vladan Dinić
Kopajući po knjigama starostavnim, novinskim tekstovima i arhivama, u najboljoj želji da u knjizi o nafiji — koja bi uskoro trebalo da se pojavi na tržištu — pokušam, možda i pretenciozno, da dam odgovor na pitanje — otkud to da je kriminal (i na ovim našim prostorima) uz spregu vlasti, začet, ne na Siciliji već — u Engleskoj? Pod zaštitom engleskog kralja Džordža Prvog!
Dakle, za početak, pa kralj — zaštitnik organizovanih kriminalaca bande Džonatana Vajlda (Jonathan Wild)… Bande su i pre Vajlda, naravno, postojale, ali je ova već imala osnovne karakteristike organizovanih kriminalaca u sprezi s vlašću.
Vajld je formirao svoju bandu, danas bi naši novinari rekli „ekipu”, krali su stvari, pa ih „pronalazili”, da bi ih po visokoj ceni prodavali upravo onima od kojih su ih ukrali?! Ne podseća li vas to na organizovane krađe automobila na ovim prostorima, kad vam automobil nestane, pa vam se jave da su ga pronašli, vi platite i vaš auto je opet — vaš?
Ali, vratimo se Vajldu…
One stvari koje vlasnici nisu hteli „ponovo da otkupe” prodavali su preko SVOJE prodajne mreže ne samo u Engleskoj, već i u Belgiji, Holandiji, Francuskoj… Tako bi moglo da se kaže da je ova banda Džonatana Vajlda preteča svih organizacija organizovanog kriminala. A, njemu, i njegovoj bandi, policija tog vremena nije mogla ništa.
Imao je solidnu zaštitu.
Kralja lično!
Da li je kralj od toga imao neku vajdu, stari arhivski papiri ne otkrivaju, ali je sad, iz ovog ugla gledanja, verovatno. Jer, zašto bi jedan pravi kralj štitio kralja bandita tog vremena u svojoj zemlji za lepe oči?
Ali, ništa na svetu, pa ni nečija zaštita, nije doživotna. Kad je Edvard Prvi sklopio oči i umro, gotovo je bilo i sa Vajldom i sa njegovom bandom.
Policija je jedva dočekala da ga uhapsi, a sud osudi.
Džonatan Vajld je obešen javno, 24. maja 1725. godine!
Kralj je umro, na vreme…
U pisanje knjige na savremenije teme upustio se i naš, možda i najveći mislilac ove generacije, ugledni naučnik, akademik, prof. Dr Dragan Simeunović.
U razgovoru za Svedok, Simeunović govori o svojoj najnovijoj knjizi i otkriva zašto je ona važna i za nas u Srbiji.
Svedok: Nedavo ste u izdanju JP „Službeni glasnik“ priredili sa svojim kolegama knjigu UNIŠTAVANJE I PRISVAJANJE KULTURNOG Nasleđa — od Luvra do Kosova i Palmire?
Dragan Simeunović: Da, u edicija Posebna izdanja Javnog preduzeća „Službeni glasnik“, uz ogromno rezumevanje glavnog urednika Jelene Trivan i urednika Petra V. Arbutine ova oblast — svetska otimičana kulturnog nasleđa, dugo prećutkivanja u javnosti, pretočena je u jednu, po meni, jako važnu i značajnu knjigu na 178 stranica gde smo Renata Samardžić, istoriča umetnosti, politikolog Danijela Nešić i prof. dr Mina Zirojević sa instituta za uporedno pravo pokušali, nadam se i uspeli, da ovo oblast, ali i srazmere krađe kulturne baštine mnogih zemalja ponudimo čitaocima na uvid! Da li smo uspeli? Nadam se!
Kriminolog Konklin art crime jednostavno definiše kao sva krivična dela povezana s umetninama. Autori Derni i Pru smatraju da u okviru art crime postoji ceo niz raznovrsnih aktivnosti, koje uključuju krađe i konfiskacije umetničkih dela, prevare, krivotvorenje, ikonoklazam i vandalizam, nedozvoljeno iskopavanje i izvoz antikviteta i drugih arheoloških resursa: „Spektar krivičnih dela u vezi s umetninama je veoma širok, zbog toga što su i umetnine i ono što se smatra umetnički i kulturno značajnim raznovrsni, i kada se takvi predmeti pljačkaju, oštećuju, kradu ili krijumčare, gubici su i materijalni i intelektualni“.
Svedok: O tome, s navođenjem konkternih primera iz duge istorije, navođenjem pravnovaljanih izvora u ovoj knjizi opširno piše dr Renata Samardžić, istoričar umetnosti, koja je uspela da plastično čitaocima predoči šta se sve događalo i događa u viševeknovnoj krađi kulturne zaostavštine mnogih naroda, zemalja i ljudi
Dragan Simeunović: Uništavanje i prisvajanje tuđih kulturnih dobara pojava je stara koliko i kultura. Kao najveći i najopasniji od svih predatora, vođen neutaživom pohlepom i mržnjom prema svemu stranom, koja proističe iz straha koliko i iz osećanja inferiornosti, čovek je oduvek težio i da razori ono što je bilo simbol tuđe kulture, jer se kulturnim spomenicima (i kulturom uopšte) obeležavala posedovana teritorija, ali i da prisvoji ono što je mislio da se može prisvojiti, kako bi neka tuđa vrednost postala njegova i deo njegove kulture.
Svedok: Dakle, to je koren, ali izgleda više više isprika nego izreka da nije važno šta kome pripada, jer je kultura opšta? Ona jeste opšta fenomenološki i kao objekt duhovnog korišćenja, ali nije ni po poreklu stvaralaštva, niti po pravu posedovanja?
Dragan Simeunović: Tu se do danas ništa nije promenilo za sve protekle desetine hiljada godina ljudskog bivstvovanja. I danas, kao i u već prosvećeno antičko doba, ruše se tuđi hramovi i svetinje i prisvaja tuđe kulturno dobro. U svim ratovima koji su se ikad i ma gde vodili, sistematski i temeljno uništavani su simboli kulture protivnika, pa makar on bio iste vere i nacionalnosti. Protivnik je, naime, uvek dovoljno tuđ već samim tim što je neprijatelj.
Svedok: Da li tu pored kolektivnog postoji i lični materijalni interes?
Dragan Simenović: Da. Na to se uvek nadograđuje, pored kolektivnog, i lični materijalni interes… Na primer, kao u slučaju s prometom antičkim vrednostima iz Grčke, koje danas krase britanske muzeje. Kao što je Napoleon imao specijalne jedinice za prikupljanje umetničkih vrednosti, tačnije, za njihovu pljačku na osvojenim područjima, iste takve je namenski stvarao i Hitler, da bi na kraju Drugog svetskog rata i sovjetska armija uzimala iz nemačkih muzeja šta je htela, kako bi bar delimično nadoknadila umetničko blago koje su od sovjetske države opljačkali nacisti dok su bili u ofanzivi.
Svedok: Šta iz toga može da se zaključi?
Dragan Simeunović: Vidimo da se i na ovom polju održava staro pravilo da kad dvoje čine isto, to se nikad ne ocenjuje kao isto, jer ocenjivač uvek poredi, da bi napravio razliku.
Svedok: Ne ukazujete li na te dvojne aršine koji se primenjuju na našem Kosovu i Metohiji?
Dragan Simeunović: Takva situacija danas postoji na Kosovu i Metohiji, kao i na teritorijama koje je okupirala teroristička organizacija Islamska država na prostoru Iraka i Sirije. Najpre se razara ono što očigledno predstavlja simbol vere i kulture nekog drugog naroda, a potom se javlja svest o korisnosti prisvajanja tuđih kulturnih dobara, jer se time stiče pravo na starosedelaštvo i grade lažni koreni polaganja prava na prisvojenu teritoriju na kojoj se ta dobra nalaze.
Svedok: Hoćete li konkretnije o događanjima na Kosovu i Metohiji?
Dragan Simeunović: Ono što se događa na Kosovu i Metohiji sa srpskim i hrišćanskim kulturnim nasleđem „međunarodna zajednica“ ne osuđuje, a ono što čini Islamska država u Iraku i Siriji bar se deklarativno osuđuje.
Svedok: Čudno?
Dragan Simeunović: Začudo, ili možda nije ni čudo što „međunarodna zajednica“ ne osuđuje ovu vrstu civilizacijskog nasilja, jer njeno vođstvo čine najjače zemlje sveta, a to su, po pravilu, iste one zemlje čije muzeje krase tuđa kulturna dobra. U najboljem slučaju postoji osuda iz sveta kulture u tim zemljama, koja ne podrazumeva nikakvu konkretnu akciju da se stvari izmene.
Svedok: Zašto?
Dragan Simeunović: Da li zato što se, dok se čuju glasovi osude zbog razaranja asirskih hramova u Palmiri, u isto vreme u najčuvenijim galerijama i akcionarskim ku}ama najvažnijih svetskih gradova i država potpuno mirno prodaju manji antikviteti koje su iz tuđih hramova i muzeja opljačkali islamisti. To otvara pitanje hoće li zauvek privatni materijalni motiv i politički interesno zasnovana naklonost ostati iznad pravde i onoga što zovemo bonum comune?
Svedok: Hoćete da kažete da je grešio i Makijaveli?
Dragan Simeunović: Svakako ako se ništa ne čini da se to promeni i kaže istina o ljudskom rodu i njegovoj stvarnoj prirodi. A ona je takva da mirno možemo reći da je grešio Makijaveli kada je napisao da je čovek un mezzo uomo, un mezzo bestia, jer je čovek i pored svih samopohvala, i dalje mnogo više zver nego što je čovek. O tome najbolje govori naš civilizacijski hod, koji svedoči da što više pričamo o miru, to više činimo nasilja i vodimo ratove čiji su prikriveni smisao i obavezni sastavni deo uništavanje i prisvajanje tuđeg.
U KORIST PRAVDE I KULTURE
Svedok: Zar ova knjiga nije pokušaj da se digne glas ne samo u korist pravde već i kulture?
Dragan Simeunović: Možda će neko shvatati kao Vi, ali ovo je bio i način da se informacijom dâ impuls onom civilizacijskom koje postoji u čoveku i da se suprotstavi onom nagonskom koje uporno opstaje u njemu i koje ga čini zverom, a zverima nije mesto u kulturi, niti bi trebalo da ga imaju u istoriji. Uništavanje i prisvajanje tuđih kulturnih dobara pojava je stara koliko i kultura. Kao najveći i najopasniji od svih predatora, vođen neutaživom pohlepom i mržnjom prema svemu stranom, koja proističe iz straha koliko i iz osećanja inferiornosti, čovek je oduvek težio i da razori ono {to je bilo simbol tuđe kulture, jer se kulturnim spomenicima (i kulturom uopšte) obeležavala posedovana teritorija, ali i da prisvoji ono što je mislio da se može prisvojiti, kako bi neka tuđa vrednost postala njegova i deo njegove kulture. U tome ima koren više isprika nego izreka da nije važno šta kome pripada, jer je kultura opšta. Ona jeste opšta fenomenološki i kao objekt duhovnog korišćenja, ali nije ni po poreklu stvaralaštva, niti po pravu posedovanja.
Svedok: Ipak, tu se do danas ništa nije promenilo za sve protekle desetine hiljada godina ljudskog bivstvovanja.
Dragan Simeunović: I danas, kao i u već prosvećeno antičko doba, ruše se tuđi hramovi i svetinje i prisvaja tuđe kulturno dobro. U svim ratovima koji su se ikad i ma gde vodili, sistematski i temeljno uništavani su simboli kulture protivnika, pa makar on bio iste vere i nacionalnosti. Protivnik je, naime, uvek dovoljno tuđ već samim tim što je neprijatelj. Na to se uvek nadograđuje, pored kolektivnog, i lični materijalni interes, na primer, kao u slučaju s prometom antičkim vrednostima iz Grčke, koje danas krase britanske muzeje.
Svedok: Ostavimo se antike, stare Grčke…?!
Dragan Simeunović: Kao što je Napoleon imao specijalne jedinice za prikupljanje umetničkih vrednosti, tačnije, za njihovu pljačku na osvojenim područjima, iste takve je namenski stvarao i Hitler, da bi na kraju Drugog svetskog rata i sovjetska armija uzimala iz nemačkih muzeja šta je htela, kako bi bar delimično nadoknadila umetničko blago koje su od sovjetske države opljačkali nacisti dok su bili u ofanzivi. Iz svega ovoga vidimo da se i na ovom polju održava staro pravilo da kad dvoje čine isto, to se nikad ne ocenjuje kao isto, jer ocenjivač uvek poredi, da bi napravio razliku.
Svedok: Zar nije slično na Kosovu i Metohiji, u Siriji…?
Dragan Simeunović: Takva situacija danas postoji na Kosovu i Metohiji, kao i na teritorijama koje je okupirala teroristička organizacija Islamska država na prostoru Iraka i Sirije. Najpre se razara ono što očigledno predstavlja simbol vere i kulture nekog drugog naroda, a potom se javlja svest o korisnosti prisvajanja tuđih kulturnih dobara, jer se time stiče pravo na starosedelaštvo i grade lažni koreni polaganja prava na prisvojenu teritoriju na kojoj se ta dobra nalaze.
Svedok: To nije pravedno, ali istoriju uvek pišu pobednici?!
Dragan Simeunović: Začudo, ili možda nije ni čudo što „međunarodna zajednica“ ne osuđuje ovu vrstu civilizacijskog nasilja, jer njeno vo|stvo čine najjače zemlje sveta, a to su, po pravilu, iste one zemlje čije muzeje krase tuđa kulturna dobra. U najboljem slučaju postoji osuda iz sveta kulture u tim zemljama, koja ne podrazumeva nikakvu konkretnu akciju da se stvari izmene. Da li zato što se, dok se čuju glasovi osude zbog razaranja asirskih hramova u Palmiri, u isto vreme u najčuvenijim galerijama i akcionarskim kućama najvažnijih svetskih gradova i država potpuno mirno prodaju manji antikviteti koje su iz tu|ih hramova i muzeja opljačkali islamisti.
Svedok: To otvara pitanje hoće li zauvek privatni materijalni motiv i politički interesno zasnovana naklonost ostati iznad pravde i onoga što zovemo bonum comune?
Dragan Simeunović: Svakako da hoće ako se ništa ne čini da se to promeni i kaže istina o ljudskom rodu i njegovoj stvarnoj prirodi. A ona je takva da mirno možemo reći da je grešio Makijaveli kada je napisao da je čovek un mezzo uomo, un mezzo bestia, jer je čovek i pored svih samopohvala, i dalje mnogo više zver nego što je čovek. O tome najbolje govori naš civilizacijski hod, koji svedoči da što više pričamo o miru, to više činimo nasilja i vodimo ratove čiji su prikriveni smisao i obavezni sastavni deo uništavanje i prisvajanje tuđeg.
Svedok: Vratimo se očas Vašem kapitalnom delu ISTORIJA SRPSKE POLITIČKE MISLI / novi vek — u izdanju ugledne izdavačke kuće “Pravoslavna reč” iz Novog Sada… Ova po svemu kapitalna knjiga o istoriji srpske političke misli — morala b, po meni -i da bude odaslata svim značajnim ustanovama sveta, uručena svim ambasadorima koji su na tlu Srbije ali i poklonjema i svim neprijateljima Srba i Srbije diljem planete, da se lično uvere da srpska poltička misao nije repa bez korena! Ovo je, gospodine Simeunović, čini se prva knjiga, koja se ovako bavi razvojem srpske političke misli?
Dragan Simeunović: Želeo sam i nadam se da sam uspeo da u knjizi obuhvatim ključne ideje srpskih mislilaca, javnih delatnika, oficira, crkvenih ljudi, ne samo o obliku i granicama srpske novovrkovne države već i njenom društvenom sadržaju, svejedno da li se radi o ispunjenosti društva toleraljncijom ili slobodama…
Svedok: U knjizi navodite brojne ličnosti, očito da Vam izcorni ikriterijum nije bila merljiva politička veličina, već veličina i značaj ideje?
Dragan Simeunović: Dobro ste uočili. Zato su na stranicama zastupljeni i veliki i “mali” i poznati i “nepoznati”, neki koje i dan danas slavimo, ali tu su i oni koji su sasvim nezasluženo zaboravljeni…
Svedok: Njihov mali ili veliki doprinos nije u knjizi predstavljen obimom radova o njima?
Dragan Simeunović: Pokušao sam da istaknem ono bitno u njihovim političkim idejama i delima što se može shvatiti i moznačiti kao njihov specifičan doprinos srpskoj državnotvornoj misli novog veka, veka koji je u drugim , prosvećenijim i slobodnijim sredinama zaživeo ranije, a u Srba kasnije…
Svedok: Dobro, često smo kasnili ili bili sporiji, ali ipak ne bi moglo da se ospori da je u Srba bilo mnogo ljudi koji su mislili ispred svog vremena?
Dragan Simeunović: Da, ipak je bilo dovoljno vremena da se stvori jedna zrela politička, a ne samo državotvorna misao koja je, bilo sa pozicije vlasti bilo sa pozicija borbe za nju, oblikovala koncept i praksu uređenja novovekovne srpske države i njenog društva.
Svedok: Ova knjiga je, čini se, nadgradnja knjige “Novovekovna politička ideja u Srba”, objavljena pre decenije i po?
Dragan Simeunović: Po svom vremenskom obuhvatu knjiga predstavlja mozaik promišljanja značajnih ljudi u Srba, a u periodu od 17. veka pa sve do pred sampočetak Drugog svetskog rata.
Svedok: Posle izgubljene državnosti u srednjem veku , o obnovi srpskog carstva ili bar kakve-takve, ali ipak srpske države, sanjali su u novom veku, kako pišete u knjizi i srpski dekadentni plemići poput Đorđa Brankovića, i vodeći crkeni intelektualac poput arhimandrita Jovana Rajića…
Dragan Simeunović: Tu su i hajduci, kao što je bio Karđorđe, pa revnosni prosvetitellji Dosite, Vuk, osioni ali politički genijalni knjaz Miloš, revolucionari plemenitog kova poput kneza Iva od Semberije, i umetnici epskog peva poput Filipa Višnjića…
Svedok: Vi pišete i o univerzalnim intelektualcima?
Dragan Simeunović: Svoje mesto, sasvim zasluženo, u Istoriji srpske političke misli dobili su i Dimitrije Davidović, Jevrem Grujić, tojan Novaković, filozof i književni genije Njegoš…
Svedok: Ima i vojnika?
Dragan Simeunović: Da, tu je zaljubljenik u narod Jovan Mišković, pa razni zaverenici, buntovnici i atentatori od Vase Pelagića, preko Apisa do Gavrila Principa, književnici i naučni dragulji poput Jovana Skerlića i Jovana Cvijića, diplomate svetskog glasa poput Milovana Milovanovića, kraljevi i kneževi — poput Aleksandra i Pavla Karađorđevića, baš kao i glavni srpski komunista Sima Marković, i ne manje od svih njih jeda istinski ljudski genije, srećom po nas srpskog roda Nikola Tesla…
Svedok: Zbog svojih političkih snova o državi svih Srba mnogi od njih izgubiće slobodu ili glavu, ili kako to najčešće biva — neće dočekati da vide svanuće i zoru svog sna.
Dragan Simeunović: Upravo zato je ova knjiga i posvećenja svima njima kao skroman duhovni spomenik njihovom ogromnom zajedničkom delom, ali i svima drugima, i slavnim i neznanim, koji su manje ili ili više težili obnovi i učvršćivanju srpskog ili jugoslovenskog države kao srpske zajednice sudbine…
Svedok: Niste pomenuli a o njima pišete — Iliju Garašanina, Dragoljuba Jovanovića, Nikolu Pašića, Dimitrija Tucovića, Peru Todorovića i, meni, posebno “intrigantnog” Husein Gardaševića, ovde u Srbiji, potpuno istorijski anonimnog, ali i čoveka kome posvećujete veliki prostor na temu: “Boj protiv Turaka na Kosovu 1831. godine”!?
Dragan Simeunović: Snažni istorijski limiti, kao i još uvek aktuelne društveno političke brane podsećanju na nacionalne korene, nesumnjivo su veoma doprineli da javne, naročito politički kolektivne manifestacije bosanskih muslimana u kojima je prisutno isticanje ili bar prećutno priznanje svog srpskog porekla, postanu istinski raritet. Zbog toga, Boj na Kosovu 1831. u kome su bosanski Srbi, i hrišćani i muslimani (predvođeni muslimanskim feudalcima) porazili tursku sultanovu vojsku, kao i političko ponašanje bosanskih feudalaca koji su predvodili ne samo tu vojnu već i višedecenijski autetično-bosanski otpor Porti koji su u toj bitki tek komulativno izrazio, a posebno politička figura i delovanje kapetana Huseina Gradaščevića, zvanog Zmaj od Bosne, zaslužuju posebno naučnu pažnju…
ISLAMSKA DRŽAVA (ISIL) — SAVREMENI RELIGIJSKI EKSTREMIZAM USMEREN PROTIV KULTURNOG NASLEĐA
Svedok: U brojnim ratovima tokom istorije, cilj zaraćenih strana bilo je uništavanje kulturnog i verskog blaga neprijatelja: hrišćani protiv hrišćana, hrišćani protiv muslimana, muslimani protiv muslimana, zaraćene frakcije protiv zaraćenih frakcija. Iako je medijska pažnja uglavnom usmerena na najimpresivnije karakteristike kulturnog i umetničkog nasleđa ‒ spomenike i zgrade, postoji mnogo manjih artefakata od velikog značaja za arheologe i istoričare, koji se takođe uništavaju ili ilegalno preprodaju. Verovatno najvažnija u ovom smislu jeste uloga keramike u objašnjavanju istorije.
Dragan Simeunović: Keramika nam pomaže da bolje razumemo način na koji život i trgovina premošćuju različite periode, od antičkog i srednjovekovnog sveta do savremenog doba. Istoričar Soden primećuje da su „naučnici pokušali da izvedu posebno važan razvoj događaja, na primer, narodne seobe, iz kulturnih promena koje se mogu pročitati u arheološkim ostacima, posebno u keramičkim materijalima“, poput amfora, keramike, uljnih lampi, posuđa, alabastera, vaza, keramičkih figurica (Jerotić, 2002). Među važnim mestima proizvodnje keramike bila je Basra u Iraku, posebno tokom IX veka.
Svedok: Dok je uništavanje kulturnog i umetničkog nasleđa sprovođeno u svim ratovima od postanka istorije do modernih vremena, danas se Islamska država doživljava kao najveća pretnja umetničkom nasleđu Bliskog istoka?
Dragan Simeunović: Živimo u doba pojave i trajanja „sve oštrijih fundamentalista“ (Hunter, 1990: 181), posebno u islamskoj religiji. Militantnost ove vrste fundamentalizma proizvela je mnogo političkog nasilja i razaranja, uključujući i uništavanje kulturnog nasleđa.
Svedok: Šta pokušava islamski fundamentalizam?
Dragan Simeunović: Islamski fundamentalizam nastoji da sveobuhvatno restrukturira zajednicu na odabranim osnovnim verskim principima, pokušavajući da ostvari želje marginalizovanih grupa u društvu. Snažna akcija ka ostvarenju postavljenih ciljeva crpi se iz frustracije marginalizovanih masa. Zato svaki religijski fundamentalizam pokušava da predstavi obnavljanje socijalne pravde na verskim principima, jer samo na ovaj način može mobilizovati vernike da prihvate političko kao versku obnovu. Osim toga, osvežava i jača poljuljani verski, kao i etnički identitet grupe. Stoga se „fundamentalistički pokreti u istoriji, sa svojim harizmatičnim vođama, najčešće javljaju tokom kritičnih perioda istorije nacije.
Svedok: Šta je fundamentalizam?
Dragan Simeunović: Fundamentalizam je ideologija koja se nameće verskom kolektivu predstavljajući se kao poslednji spas zajednice koja propada usled udaljavanja od stvarnih i zaboravljenih vrednosti. Ovo doba obeležava islamski fundamentalizam koji ima elemente političke ideologije.
Religijski fundamentalizam se često i opravdano posmatra kao izrazito militantna pojava?
Razlozi za militantnost fundamentalizma su:
1) novo je uvek kontroverzno, barem za staro;
2) novo se mora odrediti kao militantno, bar protiv onih koju su označeni kao neprijatelji;
3) onaj ko ne može da brani ono što govori i propoveda, ne može da vodi druge (kompleks vođe);
4) ekskluzivnost je karakteristika svakog izbora;
5) „embrion“ sukoba već je sadržan u odluci da se nešto izabere kao „konačno stvarno“;
6) bog je na „njihovoj“ strani, ali oni se moraju boriti da to dokažu;
7) stvarajući novo, fundamentalizam i dalje stvara „drugo“, koje uvek dolazi posle, kada nešto već postoji; svako nadilaženje uvek podrazumeva mogućnost borbe;
8) novi identitet može se ojačati i ubrzati samo borbom i uništavanjem; zbog toga fundamentalizam zahteva borbu i uništavanje starog;
9) fundamentalizam se stvara kao negacija nečega i kao ponuda bolje odbrane od opasnosti nego što je postojeća; često se proglašava pokretom spasenja od zla protiv kojeg nije bilo odbrane, ili je odbrana bila neadekvatna.
Ima autora, kao Hanter na primer, da se fundamentalizmu pogrešno pripisuje apsolutnom modernizmu. Hanter ga čak izričito definiše kao „pravoslavlje u obračunu s modernošću“?
Dragan Simeunović: U stvarnosti, fundamentalizam se zasniva na stalnom odabiru svega, od verskih principa do ljudi, čak i tehničkih dostignuća. Na primer, iranski verski fundamentalizam šiita ne odbacuje nuklearno oružje uprkos njegovoj ultramodernosti, niti Osama bin Laden i njegovi sledbenici u Islamskoj državi (ISIL) odbacuju internet, već, naprotiv, njegovom upotrebom postižu zapanjujuće rezultate.
Svedok: Nije li, ipak, pogrešno pripisivati fundamentalizam apsolutnoj orijentaciji na prošlost i tradiciju? Mnogi fundamentalisti govore o budućnost i neki idealni, budući svet vide kao svoju zvezdu vodilju.
Dragan Simeunović: Religijski fundamentalizam odnosi se na prošlost, ali gleda i u budućnost. Što se tradicije tiče, ona takođe bira vrednosti, baš kao i verske principe. U oba slučaja kriterijumi za izbor su od suštinske važnosti / moguća korisnost u svrhe mobilizacije.
Svedok: Šta ćemo s džihadizmom?
Dragan Simeunović: Džihadizam, jedna od ideoloških opcija islamskog fundamentalizma, nastoji da ostvari svoje političke i verske ciljeve društvenog preporoda džihadom, shvaćenim kao sveti rat (uglavnom protiv Sjedinjenih Država, zapadnih zemalja, Izraela i hrišćana), ali džihad u islamu ima mnogo šire značenje opšteg verskog poduhvata. Pod džihadizmom ne treba podrazumevati doslednu ideologiju, već više varijanti iste ideologije koja se zasniva na militantnim tumačenjima Kurana. Kao i druge ideologije, i džihadizam ima svoje smernice. Najopasnije islamske terorističke grupe danas, kao Islamska država i Boko Haram, koriste džihadizam kao ideologiju.
Svedok: Vodeća ideološka opcija džihadizma jeste ona koja promoviše terorističku organizaciju Islamska država (ISIL), koju predvodi samoproglašeni kalif Abu Bakr al Bagdadi?
Dragan Simeunović: Njegova osnova je „alkaidaizam“ (Von Soden, 1994), ideološka opcija džihadizma nakon nedavno vodeće terorističke organizacije koju je predvodio Osama bin Laden. Džihadizam takozvane Islamske države trenutno je najmilitantniji oblik verskog fundamentalizma, koji se pretvorio u ideologiju. Formula alkaidaizam jeste Islamska država (ISIL) — savremeni religijski ekstremizam usmeren protiv kulturnog nasleđa jednostavna borba samoubilačkim napadima i svim drugim sredstvima do konačnog istrebljenja svih neprijatelja islama, pri čemu se ne uzimaju u obzir samo Jevreji i hrišćani („krstaši“) već i muslimani koji su loši vernici i izdajnici, što se odnosi i na sve šiite.
Svedok: Kako tumačiti džihadizam?
Dragan Simeunović: Na džihadizam treba gledati kao na deo opšteg širenja islama, kao religije koja danas ima najbrži napredak u osvajanju prostora i vernika. Motivi za džihadizam nisu potpuno isti, na primer, na Bliskom istoku i u kontinentalnim delovima Afrike, gde je islam relativno nova religija, iako oba imaju za cilj stvaranje „prave islamske države“, uvođenje šerijata i slično.
Svedok: Antizapadni stav bivših kolonija u Africi manifestovao se na mnogo načina, čak i odbacivanjem hrišćanstva kao posebne religije kolonizatora, koja ne samo da je bila nametnuta već je trajala i prekratko da se iskoreni. Stoga su zapadne civilizacijske greške neopravdano izjednačene sa „slabostima i nedostacima hrišćanske religije“?
Koliko god da je odbacivanje hrišćanstva i njegovog kulturnog nasleđa ponekad oblik osvete kolonizatorima u Africi i dokaz „ubrzanja njihovog oslobađanja“, prihvatanje islama se ponekad shvata i kao dodatna osveta. O tome najbolje svedoči činjenica da će uskoro više od polovine stanovnika Crnog kontinenta biti muslimani. Stoga prisustvo islamističkog džihadizma kao ideologije i terorističke prakse u Africi nije iznenađujuće.
Svedok: Glavni predstavnik džihadizma kao ideologije danas u Africi jeste teroristička organizacija Boko Haram, koja se nalazi u Nigeriji, a takođe je aktivna i u Čadu, Nigeru i Kamerunu. Ideologija Boko Harama apsolutno se suprotstavlja zapadnjačenju nigerijskog društva? Snažna antizapadna i antihrišćanska orijentacija ove organizacije rezultirala je sa 20.000 ubijenih ljudi i dva i po miliona izbeglica. Glavni cilj Boko Harama jeste uspostavljanje „islamske države“ u Nigeriji. U martu 2015. godine Boko Haram je objavio svoju lojalnost Islamskoj državi kalifata i na stečenoj teritoriji proglasio „provinciju Islamska država zapadne Afrike“ delom (Wilāyat) Al Bagdadijevog „kalifata“.
Svedok: Islamska država je definitivno „najuspešnija“ među brojnim džihadskim terorističkim organizacijama nastalim na tlu kipućeg Iraka nakon druge intervencije SAD i njihovih saveznika, 2003. godine. Sastoji se isključivo od sunita. U početku je bila pod uticajem Al Kaide, ali je s vremenom postala potpuno nezavisna, posebno u pogledu vođstva?
Dragan Simeunović: Organizacija je najpre postala poznata kao Islamska država Iraka i al-Šama (ISIS), a kasnije kao Islamska država Iraka i Levanta (ISIL). Skraćenicu ISIL posebno koriste SAD. Od 29. juna 2014, kada je kalifat proglašen na teritorijama pod kontrolom organizacije, a njegov vođa Abu Bakr al Bagdadi imenovan kalifom Ibrahimom, korišten je samo naziv Islamska država, ili, tačnije, Kalifat islamske države.
Svedok: Islamska država je uspela da tokom relativno kratkog perioda od dve godine zauzme velike teritorije u Iraku i Siriji?
Dragan Simeunović: Teritorija na kojoj trenutno deluje i dominira obuhvata veći deo severoistočnog dela Iraka, od Mosula do Faludže na reci Eufrat kod Bagdada i Tikrita na Tigrisu, do Javija kod Kirkuka i grada Ramadija u Siriji.
Islamska država je od početka koristila više metoda borbe, od terorizma do gerile i konvencionalnog ratovanja, tako da bi njihov metod borbe mogao biti označen kao hibrid?
Dragan Simeunović: Među metodama koje koristi Islamska država posebno se izdvaja njena orijentacija ka psihološkom ratu, pomoću video-materijala i interneta. Omogućila je gotovo direktno emitovanje javnog uništavanja kulturnog nasleđa i pogubljenja svojih neprijatelja, obično odsecanjem glave.
Svedok: Prema Al Bagdadijevom tumačenju šerijatskog zakona, arheološka nalazišta, muzeji, predmeti, grobnice, spomenici, sve neislamske bogomolje, kao i šiitski hramovi ‒ svi predmeti poštovanja, kao i biblioteke ‒ jesu heterodoksno idolopoklonstvo suprotno islamu, i zato moraju biti uništeni?
Dragan Simeunović: Nažalost, teritorija pod kontrolom Islamske države takođe je i teritorija na kojoj se nalazi preko 4.000 arheoloških nalazišta, od kojih su mnoga od neprocenjive istorijske i civilizacijske vrednosti. Nekadašnje asirske prestonice Niniva, Nimrud, Horsabad i Ašur, danas globalno važni arheološki spomenici, kao i hiljade spomenika koji pripadaju mesopotamskoj civilizaciji, već su u velikoj meri opustošeni eksplozivima i buldožerima Islamske države. Niniva je gotovo sravnjena sa zemljom, a svetski poznati arheološki artefakti u ostacima drevnih asirskih gradova Hatra i Nimrud, poput čuvenog bareljefa s prikazom lova na lavove, sistematski su i temeljno uništavani ne samo buldožerima i eksplozivima već i vazdušnim čekićima i bušilicama. Sledeći princip „uništimo prošlost svih drugih kako bismo budućnost obezbedili samo za istinski islam“, u Siriji je Islamska država srušila ne samo mnoge crkve već i džamije svojih neprijatelja, te spalila brojna drevna dokumenta, rukopise i čitave arhive neprocenjive istorijske vrednosti.
Svedok: Svi oni čija je profesija povezana sa istraživanjem i očuvanjem kulturne baštine takođe se doživljavaju kao neprijatelji. Tako je Kaled Asad, 82-godišnji bivši glavni arheolog Palmire, pogubljen odsecanjem glave sredinom avgusta 2015?
Dragan Simeunović: Optužbe protiv njega zasnivale su se na činjenici da je bio kustos „idola“ u Palmiri i da je učestvovao na međunarodnim konferencijama „nevernika“. Pre nego što je ubijen, Asad je mučen nekoliko nedelja, a nakon njegove smrti, njegovo obezglavljeno telo bilo je vezano za antičku kolonu na centralnom trgu Palmire.
SvedokČ Islamska država objavila je na društvenim mrežama fotografije na kojima se vidi kako buldožeri ruše manastir Mar Elijan u blizini grada Al-Karijatain, koji su džihadisti okupirali početkom avgusta. U manastiru je uništena hrišćanska crkva iz I veka.
Dragan Simeunović: Sledeća meta bilo je arheološko čudo, drevni grad Palmira (Tadmur), koji je osnovao kralj Salomon, a koji se smatra jednim od najbogatijih gradova kasne antike, iako je, kao i ranije srušeni gradovi, bio na Uneskovoj listi zaštićenih spomenika. Tu su se nalazile ruševine nekada raskošnih zgrada, poput Baalovog hrama, ulica, palata, pozorišta, hrišćanskih bazilika i tako dalje. Pronađene skulpture bile su spoj inženjerskog nasleđa Baalovog hrama iz I veka, koji se smatra najvažnijom verskom zgradom na celom Bliskom istoku. Prvobitno je građen kao helenistički grčki hram, od kojeg su ostali samo kameni fragmenti.
Svedok: Pa nije samo Baalov hram bio meta?
Dragan Simeunović: Drugi najvažniji spomenik u Palmiri jeste pozorište, takođe iz I veka, gde je sačuvano devet redova sedišta. Iza njega se nalazila mala senatska zgrada, u kojoj su lokalni plemići raspravljali o zakonskim i političkim odlukama, kao i Tarifni sud, koji je, prema jednom natpisu, služio kao carina za karavane. Jedna od ulica vodila je do Dioklecijanovog kampa, koji je izgradio Sosijan Hijeroklo, sa ostacima velike sale u kojoj su se nalazile zastave legija.
Isti tim je, u saradnji sa sirijskim arheolozima, 2008. otkopao crkvu za koju se veruje da je najveća crkva ikada otkrivena u Siriji. Datira iz VIII veka i najveća je do sada pronađena te vrste, dimenzija 47 h 27 metara. U dvorištu crkve otkriven je i mali amfiteatar, u kojem su se, kako veruju stručnjaci, izvodili hrišćanski rituali.
U julu 2015. godine džihadista Islamske države uništio je nekoliko drevnih spomenika, uključujući i statuu lava drevne arapske boginje Al-Lat na ulazu u muzej. Statua je bila stara oko dve hiljade godina, isklesana od krečnjaka, visoka tri metra i teška 15 tona. Nakon toga, 25. avgusta 2015, džihadisti su srušili svetilište Baalshamin u Palmiri, pažljivo postavljajući velike količine eksploziva oko stubova i aktivirajući ga. Njihove marketinške veštine, koje ih razlikuju od ostalih poznatih terorističkih organizacija, potvrdila je činjenica da je sve ovo snimljeno i postavljeno na mrežu. Nedelju dana kasnije, srušen je i hram Bela u Palmiri.
Svedok: Svet je svedok jednog od najvećih sistematskih razaranja islamskih lokaliteta u moderno doba ‒ od muslimanskih militanata. Njihova primarna meta je ono što oni nazivaju „bliskim neprijateljem“, što Islamska država (ISIL) — savremeni religijski ekstremizam usmeren protiv kulturnog nasleđa znači bilo ko drugi osim salafističkih sunitskih muslimana. Većinu kulturnih napada ISIS izvodi na islamske lokacije. Nakon toga ciljaju predislamsko nasleđe?!
Dragan Simeunović: Prošla je godina otkako su džihadisti proglasili salafistički kalifat, a njihov stav o „idolopokloničkim“ strukturama rezultirao je uništavanjem stotina muslimanskih kulturnih lokaliteta, od skromnih sufijskih svetilišta od blatne opeke u Libiji, preko džamija koje pripadaju turkmenskom manjinskom stanovništvu, do grobnica biblijskih proroka, koje su prepoznali ne samo muslimani već i hrišćani i Jevreji. A uništavanje nije denominaciono: čak i kompleks sunitskih džamija u kojem se nalazi grobnica može se smatrati previše „razmetljivim“ za ISIS. Ciljanje šiitskih džamija i svetilišta takođe je podstaklo kontinuirano sektaško nasilje, što je stvorilo nestabilnost koju džihadska grupa koristi.
Svedok: Postoji više različitih teorija o tome zašto ISIS cilja islamske lokacije?
Dragan Simeunović: Dramatične slike spektakularnih eksplozija inspirišu regrute. Takođe, uništavanjem zgrada koje su vekovima bile u središtu verskog života zajednice i koje su poštovane, akcija se može smatrati oblikom psihološkog, ali i kulturnog ratovanja radi održavanja lokalnog stanovništva pod čizmom.
Svedok: Pojavljuje se i novac kao mogući motiv?!
Dragan Simeunović: Svesna činjenice da su bogati kolekcionari uvek spremni da relativno jeftino pribave neprocenjive predmete u vreme rata, Islamska država takođe koristi krađu i preprodaju dela ovog arheološkog blaga za finansiranje svojih aktivnosti. Veliki spomenici se ne mogu prodati i zbog toga se uništavaju, ali se mali umetnički predmeti, među kojima su i brojni keramički, prodaju na ilegalnoj pijaci umetničkih dela. Prema Tajmsu, od stotinak predmeta koje je Islamska država krijumčarila u Veliku Britaniju, većina su predmeti od keramike, stakla i keramike, zajedno sa zlatnim i srebrnim antičkim novčićima. O tome svedoče satelitski snimci na kojima se vide brojne novoiskopane rupe, koje su rezultat potrage džihadista za arheološkim blagom. Da bi povećala svoju popularnost među stanovništvom na kontrolisanim teritorijama, Islamska država omogućava svima da pretražuju teren u potrazi za vrednim artefaktima, pod uslovom da im se daje procenat od prodaje. Vođe Islamske države u poslednje vreme izjavljuju da nameravaju da sruše piramide i sfinge u Egiptu, što sve glasnije podržavaju neki od zvaničnih verskih vođa i propovednika, poput Ibrahima al Kandarija iz Kuvajta, ali i salafisti. Oni takođe dele uverenje da bi trebalo uništiti sva odeljenja za turizam, koji smatraju nemoralnim poput prostitucije, jer slavi mesta „bezbožnih idola“.
Svedok: Kroz vekove, stvorene su moralne i zakonske zabrane na međunarodnom nivou kako bi se očuvale kulturne baštine, posebno tokom ratnih perioda. Ali…?
Dragan Simeunović: Sledeći principe džihadizma, ekstremistička grupa Islamska država (ISIL, ISIS) danas sprovodi zastrašujuću strategiju kulturnog čišćenja u Iraku i Siriji. Prema Al Bagdadijevom tumačenju šerijatskog zakona, arheološka nalazišta, muzeji, predmeti, grobnice, spomenici, sve neislamske bogomolje, kao i šiitski hramovi ‒ svi predmeti poštovanja, kao i biblioteke ‒ heterodoksno su idolopoklonstvo suprotno islamu, i zato moraju biti uništeni.
Svedok: Ipak, brojni poznavaoci prilika kažu da “Islam nije jedini”?
Dragan Simeunović: Uprkos tome, bilo bi nepravedno označavati islam kao jedinu glavnu religiju koja dovodi do fundamentalizma, terorizma i uništavanja kulturnih baština. Iako su fundamentalizam i militantnost danas uglavnom prisutni među islamskim vernicima, sigurno nisu svi muslimani fundamentalisti. Iako se fundamentalizam opravdano najčešće spominje u vezi sa islamom, ne postoji glavna religija koja nije obeležena svojim fundamentalizmom, a mnoge uključuju i elemente ekstremizma.
Bombardovanje Narodne biblioteke Srbije
U knjizi “Uništavanje i prisavajanje kulturnog nasleđa — od Luvra do Kosova i Palmire”, istoričar umetnosti Renata umetnosti pominje i najveći zločin protiv kulturne baštine:
“Najveći zločin protiv kulturne baštine u Srbiji tokom Drugog svetskog rata desio se u Beogradu, 6. aprila 1941. godine, na Kosančićevom vencu br. 12, kada je pod udarom bombi nacističke avijacije stradala Narodna biblioteka − glavni stožer srpske istorije i kulture. Tom prilikom izgoreo je celokupni nacionalni knjižni fond od 500.000 knjiga. Taj nacistički vandalizam prema srpskim kulturnim i istorijskim vrednostima bio je ukorenjen u samoj ideologiji nacističke Nemačke, u kojoj je, kako primećuje istoričar Ristić svaki materijalni, istorijski i kulturni trag postojanja pripadnika drugih rasa postajao „legitimni“ cilj nemačkih vlasti, njenih oružanih i drugih vojnih formacija. Istoričar Živković piše da devastacije i pljačke biblioteka, muzeja i drugih kulturnih i prosvetnih ustanova u Drugom svetskom ratu datiraju od prvog dana nemačkog napada na Jugoslaviju.
Jovanović-Marambo, jedan od najboljih poznavalaca arhivskih fondova i zbirki u bivšoj Jugoslaviji, piše da su se organi „Ajnzacštaba“ rajhslajtera Rozenberga (ERR), istovremeno sa organima Službe bezbednosti (Sicherheitsdienst) i Tajnom državnom policijom (Gestapo), u Jugoslaviji pojavili odmah nakon 6. aprila 1941. Uporedo s vojnim operacijama, njihova kriminalna delatnost bila je usmerena na plansko prisvajanje i svesno uništavanje umetničkih dela, kao i bibliotečke i arhivske građe vojnog i političkog sadržaja, neprocenjive naučne i istorijske vrednosti. Prema Jovanoviću, u periodu 1941/1945, nemačke oružane snage i njihovi saveznici u okupiranoj Jugoslaviji opljačkali su i, kao ratni plen (uglavnom u Beč i Berlin), odneli oko četrdeset vagona srpske, i u manjoj meri slovenačke i hrvatske arhivske građe s okupiranih područja pod austrijskom, nemačkom ili austro-nemačkom upravom, od koje je, bez obzira na to što ih je Komisija za restituciju opljačkanih arhiva potraživala, restituisan „samo jedan manje važan deo“. Robert Švanke je sa pripadnicima službe ERR tragao i za najvećom relikvijom srpske kulture − Miroslavljevim jevanđeljem − najstarijim srpskim ćirilskim rukopisom sačuvanim u celini, s kraja XII veka (Beograd, Narodni muzej, br. 1536; l. 166, čuva se u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt Peterburgu; pergament, 181 l., 418 x 284 mm). Od 1935. godine Miroslavljevo jevanđelje se nalazilo u Muzeju kneza Pavla, odakle je na početku Drugog svetskog rata premeštano i skrivano, izbegavši sudbinu knjiga izgorelih u Narodnoj biblioteci na Kosančićevom vencu. Po nalogu kralja Petra II i vlade, odneto je (1941) u manastir Raču, gde se nalazilo do 1943, kada ga je Nedićeva vlada prenela u Narodnu banku u Beogradu, u čijem trezoru se nalazilo do kraja rata (Ivanić, 2007: 188). Zahvaljujući tome, Robert Švanke i njegov odred za pljačke arhiva i biblioteka nisu uspeli da pronađu i ukradu Miroslavljevo jevanđelje, za kojim su intenzivno tragali. Rukopis je posle Drugog svetskog rata (1945) vraćen Umetničkom muzeju u Beogradu (danas Narodni muzej), gde se i danas čuva (Mrđenović i dr., 2002: 78‒84; Ivanić, 2007: 188). Tokom godina ratne okupacije Srbije za vreme Drugog svetskog rata donete su dve uredbe o čuvanju starina (od 16. septembra 1941. i 5. maja 1942), kojima su bile predviđene mere zaštite svih pokretnih i nepokretnih arheoloških, umetničkih, istorijskih i etnografskih spomenika i predmeta starijih od pedeset godina. Predviđena je i zabrana njihovog uništavanja, preinačavanja, iskopavanja i izvoza bez odobrenja Ministarstva prosvete, kao i obaveza prijavljivanja slučajno nađenih predmeta. Uredba o čuvanju starina (1942) važila je u Srbiji do oslobođenja Beograda (20. oktobra 1944).
Krađa “Mona Lize”
Najvećom krađom iz muzeja u istoriji umetnosti smatra se krađa Da Vinčijeve Mona Lize iz Luvra (1911).
Najvredniju sliku na svetu, u najvećem svetskom muzeju, ukrao je jedan sasvim običan čovek. Leonardo je Mona Lizu slikao u Firenci, u periodu 15001506. godine, po privatnoj narudžbini firentinskog trgovca Frančeska del Đokonda, koji je želeo da ima portret svoje žene Lize Đerardini. Portret je ostao nedovršen i ne zna se zašto ga Leonardo nikada nije predao naručiocu. Njegov poslednji pokrovitelj bio je francuski kralj Fransoa I, koji mu je u blizini kraljevskog zamka Amboaz dao na raspolaganje zamak Klo Lise, u kom je živeo od 1516. do smrti − 1519. godine (Fagnart, 2019). Od Leonarda je 1518. godine Mona Lizu kupio francuski kralj Fransoa I za 12.000 franaka (4.000 zlatnih talira) (Vecce, 2008: 331; Fragnart, 2019: 125−144). Slika se nalazila u francuskim kraljevskim kolekcijama Fontenbloa sve do ulaska u Luvr, koji je napustila samo jednom — 1911. godine, kada ju je iz Kvadratnog salona ukrao Vičenco Peruđa. Njegova namera bila je da izvrši repatriciju slike u Italiju, pošto je, prema tumačenju Čarnija (Charney, 2015) bio u zabludi, misleći da je Mona Lizu konfiskovala Napoleonova vojska tokom italijanskih pohoda, ne znajući da je pravo Francuske da poseduje ovu sliku bilo legitimno.
Tokom sudskog procesa, Peruđa je evocirao svoj patriotski motiv − da sliku vrati u Italiju. Bio je to prvi slučaj kriminala u vezi s umetninama na međunarodnom nivou, kao i prva kra|a imovine koja je stekla ogromnu međunarodnu medijsku pažnju. Uhapšen je u Firenci 1913. godine i za krađu najpoznatije slike na svetu simbolično osuđen na samo sedam meseci zatvora. Ta disproporcija između težine krađa i izrečenih kazni postala je pravilo tokom celog XX veka.
Biografija Dragana Simeunovića
dr Dragan Simeunović, redovni profesor na Fakultetu političkih nauka u Beogradu na kome predaje Istoriju srpske političke misli, koju je utemeljio kao naučnu dosciplinu, kao i više drugih predmeta. Usavršavao se na Institutu za socijalnu istoriju u Amsteradamu i na Istorijsko-filozofskom fakulteu Univerzitetu u Hajdelbergu u okviru doktorantskih studija. Na Univerzitetu u Beogradu je utemeljivač značajnih disciplina i rukovodilac više master i specijalističkih studija, a na doktorskom studiju vodi predmet Savremena politička teorija i poltička filozofija. Držao je brojna predavanju, po pozivu, na nizu uglednih univerziteta u više desetina zemalja, na svim kontinentima. Kao ekspert bio je angažovan od najznačajnijih međunarodnih organizacija i institucija.
Napisao je 24 knjige, kapitalnu — Istorija srpske političke misli — novi vek, kao i nedavno (u saradnji i koauorstvu sa svojim kolegama Renatom Samardžić, istoričarem umetnoti,specijalistom politikologom Danijelom Nešić i prof. dr Minom Zirojević sa instituta za uporedno pravo!
Priredio veliki broj zbornika i hrestomatija, rukovodio je projektima u zemlji i inostranstvu i objavio preko 250 priloga u inostranim i domaćim naučnim časopisima i zbornicima, a njegovi radovi objavljivani su na dvanaest stranih jezika! Njegove najpoznatije knjige na srpskom jeziku su: “Iz riznice otadžbinskih ideja”, “Političko nasilje”, “Novovekovne političke ideje u Srba”, “Nacija i globalizacija”, “Terorizam”, rpska državotvorna misao” i “Uvod u političku teoriju”, a na stranim jezicima: “Le nouvel ordre mondial et l Etat nation”, Paris-Guernes. Dialoge, France, 1996, “The Serbian Collective Guilt”, 2007., “Nessuno sia escluso”, Bologna, Italija 2009, i “Nacia i globalizam”, Moskva 2013, knjiga “Terorizam i komunikacija”, čiji je koautor nagrađena je 2015. godine prestižnim međunarodnim priznanjem za dostignuće iz nauke i kulture “Unity of The World”. Član je više inostranih akademija nauka, a u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti je sekretar Odbora za društvenu i filozofiju. Autor je više TV i radio serijala i emisija za naučno-obrazovni program RTS od koji je ogromnu gledanost imao serijal — “Političke ideje u Srba”, kao i pozorišne drame koje su igrane u Tetru “Zvezdara”, SKC-u i u Pozorištu u Kragujevcu…
