Prikaz knjige „GRČKA — Rat za nezavisnost, stvaranje države i preporod nacije“, ambasadora Dušana Spasojevića
Šta bi svaki Srbin trebalo da zna o Grčkoj
Pobuna protiv zanemarivanja značaja sopstvenog okruženja
Piše: Milan Dinić; Foto: Čigoja/Dušan Spasojević
Nedavno objavljenja knjiga srpskog ambasadora u Atini Dušana Spasojevića — „GRČKA — Rat za nezavisnost, stvaranje države i preporod nacije“ — predstavlja ozbiljnu analizu moderne istorje prve nezavisne balkanske države i popunjava prazninu u literaturi na srpskom jeziku koja se bavi Grčkom
Od Hilandara na Atosu, preko Soluna, Zejtinlika, do ostrva Krf i Vido, u Grčkoj se nalazi rasuto srpsko nasleđe vezano za najvažnije periode srpske nacionalne istorije. Međutim, Grčka je za većinu Srba gotovo isključivo sinonim za letovanje.
Mnogi Srbi su se sa inostranstvom prvi put sreli pošto im je u pasošu udaren pečat na kome piše „Evzoni“, malo mesto na grčko-severnomakedonskoj granici po kome prelaz nosi ime, na međunarodnom koridoru E-75, na putu za Solun, Paraliju, Halkidiki.
O Grcima se u Srbiji često govori kao o „našoj braći“, pre svega po pravoslavnoj veri koja nas spaja. Veze Srba i Grka su mnogo dublje, građene na čeliku, rodoljublju, prolivenoj krvi i velikoj ljubavi prema slobodi. Te veze su svoj vrhunac doživele u zajedničkoj borbi protiv Turaka, na savezništvu u dva Balkanska rata, kao i u Prvom i Drugom svetskom ratu. One su potvrđene i devedesetih godina 20. veka ali i posle, kada su Grci, ako ne pomagali — barem nam nisu odmagali, kao mnoga naša bivša braća i naši zapadni/evropski „prijatelji“. Malo li je?
Da se desilo čudo — devedesetih bi Srbi i Grci i formalno postali braća. Tokom posete Grčkoj 1994. godine, Slobodan Milošević, tada kao predsednik Srbije, izneo je predlog tadašnjem grčkom premijeru Andreasu Papandreuu o konfederaciji. Grci su to, sa čuđenjem, odbili. I dalje je pitanje koliko je i sam Milošević bio ozbiljan sa tom idejom, imajući u vidu da o njoj nije prethodno razgovarao ni sa članovima svog kabineta a kamoli sa Grcima.
Grci su nam pomogli i u vreme NATO agresije. Prema svedočenju generala Jovana Milovanovića (koji je o tome više puta govorio za Svedok), Grci su bili ti koji su mu pomogli da se 1998. infiltrira u političke i vojne krugove u Briselu što mu je omogućilo da pridobije podatke o NATO planovima. Kada je agresija ipak počela (u martu 1999. umesto na jesen 1998. kako je planirano), Grci nisu učestvovali u napadu niti su dozvolili da iz njihovih baza poleću NATO avioni.
Danas je Grčka jedina(!) zemlja na Balkanu koja nije povukla nijedan neprijateljski akt prema Srbiji.
Međutim, u Srbiji se o Grčkoj gotovo ništa ne govori, osim kada je reč o letovanjima i maturskim ekskurzijama. Literatura o Grčkoj dostupna na srpskom jeziku je skromna. Ukoliko se uzme u obzir koliko veza postoji između Grčke i Srbije, deluje neverovatno da su do sada objavljene samo dve(!) knjige na srpskom jeziku koje se bave savremenom Grčkom. To ukazuje na jedan hroničan problem srpskog društva: odsustvo svesti o važnosti planskog praćenja i analiziranja okolnih zemalja koje sa nama dele isto podneblje. U prilog nastojanju da se ta nacionalna neodgovornost sa srpske strane promeni, doprinos daje nedavno objavljena knjiga „GRČKA Rat za nezavisnost, stvaranje države i preporod nacije“, koju je napisao srpski ambasador u Atini, Dušan Spasojević a u izdanju kompanije „Čigoja“.
Knjiga je izašla u povod dva veka od stvaranja moderne grčke države. Kako u uvodnim napomenama ističe autor, cilj je da „ovom knjigom pokušam da srpskom čitaocu približim savremenu Grčku i u pravom svetlu predstavim grčki narod“.
Povoda za jednu ovakvu knjigu na srpskom jeziku ima mnogo. Prva nezavisna balkanska država novog doba, Kraljevina Grčka nastala je 1830. i njen nastanak predstavlja prvu pukotinu u poretku koji su ustrojile Velike sile na Bečkom kongresu 1815. Kako se navodi u knjizi, „grčki ustanak je bio prvi uspešan pokušaj jednog podjarmljenog naroda na tru današnje Evrope da izbori punu slobodu i nezavisnost od jedne imperijalne sile tog vremena“.
I Srbi i Grci u slično vreme krenuli u borbu za nezavisnost — mi 1804. i 1815. a Grci 1821. Prvi koji je uočio i istakao sličnosti srpskog i grčkog oslobodilačkog pokreta bio je Vuk Karadžić koji je 1837. objavio tekst „Grci i Serblji“.
Kao i Srbi — i Grci su bili: pod tuđom vlašću, rasuti po teritorijama u vlasti nekoliko država, podeljeni. Za razliku od Srba koji su ustanak isplanirali i inicirali na svojoj teritoriji, Grčki ustanak je dobim deom planiran i organizovan od Grka u rasejanju. Kao i Srbi, i Grci su morali da se bore za svoju slobodu bačeni u buru ukrštenih interesa velikih sila. Međutim, dok su se interesi velikih sila (pre svega Engleske i Rusije) po pitanju Grčke poklopili u vreme njene revolucije, to nije bio slučaj sa Srbijom i čini se da taj žig prati i jednu i drugu državu do današnjih dana.
Iako se knjiga ne bavi analizom veza Grčke i Srbije, ona nudi dobar i koncizan pregled svih važnih događaja iz grčko-srpskih odnosa u vreme borbe balkanskih naroda za nezavisnost u 18. i 19. veku.
Dušan Spasojević se u knjizi fokusira na pitanje izgradnje grčkog nacionalnog identiteta i njegovog karaktera, posebno ističući ulogu međunarodnog faktora, značaja pravoslavne vere i kao i unutrašnjih sporova Grka, do pitanja standardizacije grčkog jezika (koje je ostalo nerešeno do polovine 20. veka).
Spasojević je naročitu pažnju posvetio ulozi međunarodnog faktora, uzevši u obzir kako geografski položaj Grčke i teritorija na kojima žive Grci, tako i političke činioce i ličnosti — uključujući i velikane poput lorda Bajrona, Viktora Igoa i Puškina — koji su imali interesa za ili veza sa Grčkom.
Knjiga ima preko 400 stranica i podeljena je na pet poglavlja. Prvo poglavlje — Nacionalni identitet savremenih Grka — bavi se oblikovanjem grčkog identiteta, od pravoslavlja i kulturne baštine do jezika i uloge Konstantinosa Paparigopulosa koji se smatra osnivačem grčke istoriografije, koji je definisao temelje na kojima se bazira grčka istorija. Drugo poglavlje — Koreni grčkog revolta — daje pregled stanja grčkog duha i nacije u vreme turske vlasti, objašnjavajući okolnosti i uzroke koji su doveli do revolucije. Treće poglavlje je posebno zanimljivo jer se isključivo bavi najvećim ali često zanemarenim grčkim ostrvom — Krit — i daje pregled šest vekova istorije ovog kroz geopolitičku prizmu i činjenicu da je to (pre svega voljom velikih sila) ovo uvek bio deo Grčke — izvan Grčke. Četvrto poglavlje — Ustanak — je najobimnije i u njemu se daje detaljan pregled događaja, planova, ideja i ličnosti koji su ključni za stvaranje celovite slike o nastanku moderne grčke države. Na kraju je poslednje, peto — Zaboravljeno poglavlje — u kome se autor ponovo vraća ostrvu Krit i borbi tamošnjih Grka da budu slobodni i deo grčke nacije, uprkos turskoj čizmi i planovima velikih sila.
Trebalo bi istaći da je u knjizi je vidljiva autorova naklonost Grcima i Grčkoj. Spasojević to i ne krije, ističući da je knjigu napisao „polazeći od duboko ukorenjenog prijateljstva, srodnosti težnji i duhovne bliskosti srpskog i grčkog naroda, kao i izrazitog osećaja istinske naklonosti i poštovanja prema njenim glavnim junacima, narodu i zemlji uz koje i sa kojima sam proveo poslednjih nekoliko godina“.
Premda o tome direktno ne govori, utisak je da autor — kroz divljenje grčkoj državi i nacionalnom identitetu („koji je neodvojiv od nezavisne i slobodne grčke države. I ona od njega. On je istovremeno sredstvo za njeno stvaranje, a ona njegova vizija, nadahnuće i njegov najuzišeniji cilj“) — kao da u Grčkoj vidi uzor ili traži putokaz za identitetske i nacionalne probleme sa kojima se Srbija i srpsko društvo suočavaju danas.
Iako po struci pravnik a ne istoričar, Spasojević logički jasno i pregledno, potkrepljeno činjenicama iz relevantnih primarnih istorijskih izvora, čitaoca vodi kroz ključne događaje moderne grčke istorije. Pisana jednostavnim jezikom, bez uvijanja, preterivanja ili opterećivanja suvislim konstatacijama, knjiga se lako čita. Kao dobar pisac i diplomata — a Spasojević ima iskustva a i porodične korene u oba — autor vodi čitaoca kroz grčku istoriju i geografiju poput dobrog turističkog vodiča/domaćina u stranoj zemlji.
Spasojevićeva knjiga „GRČKA Rat za nezavisnost, stvaranje države i preporod nacije“ pruža ne samo koncizan pregled moderne grčke istorije, dajući dobro polazište čitaocu za razumevanje Grčke i grčko-srpskih odnosa, već, kao što autor ističe a što je posebno značajno — jeste „pobuna protiv zanemarivanja značaja sopstvenog okruženja“, koji je u našoj javnosti veoma prisutan.
Grčka revolucija i Srbi (delovi iz knjige)
U Grčku je iz Srbije otišlo preko sto dobrovoljaca, koji su se pod vođstvom Atanasija Dimitrijevića pridružili tamošnjim ustanicima. Beograđanin Hadži Hristo Dragović je zbog svojih zasluga po okončanju grčkog rata za nezavisnost, tokom kojega je u jednom trenutku bio dopao i zarobljeništva, postao ađutant prvog grčkog kralja Otona…
…Petar I Petrović NJegoš izdao je proglas u korist grčkog ustanka, Srbi iz Crne Gore priključili su se pokretu koji je u Vlaškoj i Moldaviji predvodio Aleksandros Ipsilantis, a Vaso Brajović učestvovao u mnogim bitkama u oblastima ustaničke Grčke…
…Srpska uloga u Grčkoj revoluciji ogledala i u tome što su se oduprli i nisu dopustili Turcima da sprovedu plan kojim bi osmanske trupe i sebi lojalne muslimanske podanike iz Bosne i Hercegovine, njih trideset hiljada okupljenih u Bijeljini, preko Srbije poslali u rat sa Rusijom…
…Knez Miloš je, takođe, za sve vreme trajanja grčkog rata za nezavisnost širom otvorio srpske granice za grčke izbeglice.
